شاید دانستن این مطلب که فشار خون به‌دلیل ضخیم شدن عروق بروز می‌کند و می‌تواند مرگ ناگهانی در افراد را در پی آورد، باعث شود مردم به‌دلیل بیم از مرگ ناگهانی به پزشک مراجعه کنند و خود را در معرض چکاپ قرار دهند.
یکی از کارشناسان وزارت بهداشت با تأکید بر اهمیت پیشگیری از ابتلا به بیماری پرفشاری خون چندی پیش اعلام کرد: 30درصد انسان‌ها در سراسر جهان به پرفشاری خون مبتلا هستند. این نسبت با سن افزایش می‌یابد و از یک نفر از هر 10نفر در دهه دوم و سوم زندگی به 5نفر از هر 10نفر (۵۰ درصد) در دهه پنجم زندگی می‌رسد. مهدیه سادات حاجی‌میرزاده، کارشناس تغذیه مرکز بهداشت استان یزد گفت: فشار خون به افزایش فشار خون سیستولی به بالاتر یا مساوی ۱۴۰میلی‌متر جیوه، فشار خون دیاستولی به بالاتر یا مساوی ۹۰میلی‌متر جیوه و یا یکی از هر دو حالت اطلاق می‌شود. این کارشناس تغذیه با بیان اینکه پرفشاری خون سبب افزایش خطر حملات قلبی، سکته و نارسایی کلیه می‌شود گفت: فشار خون کنترل نشده می‌تواند منجر به نابینایی، نامنظم‌شدن ضربان قلب و نارسایی قلبی شود؛ به‌عبارت دیگر خطر این عوارض درصورت وجود عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی مانند دیابت افزایش می‌یابد. حاجی میرزاده با اشاره به اینکه فشار خون قابل پیشگیری و درمان است، عنوان کرد: با پیشگیری و کنترل فشار خون مرگ و ناتوانی ناشی از بیماری‌های قلبی کاهش می‌یابد.
برای پی بردن به آمار مبتلایان به این بیماری در کشور و همچنین دلایل بروز فشار خون و نحوه پیشگیری از آن گفت‌وگویی با دکتر کورش جعفریان، متخصص تغذیه و رژیم‌های غذایی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- وضعیت کشور ما از نظر ابتلای افراد به بیماری فشار خون چگونه است و از هر 5نفر چند نفر در ایران به بیماری پر فشاری خون مبتلا هستند؟
فشار خون تنها متوجه ایران نیست بلکه مردم خیلی از کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه که تازه قدم به عرصه صنعتی شدن گذاشته‌اند نیز به این بیماری مبتلا هستند. در کشور ما نیز تقریبا از هر 5 نفر بزرگسال یک نفر به این عارضه ابتلا دارد اما مشکل اصلی این است که چیزی در حدود دوسوم مبتلایان به فشار خون از ابتلای خود به این بیماری مطلع نیستند. این عدم‌آگاهی هم به‌دلیل عدم‌رجوع به پزشک و چکاپ نکردن است. فشار خون می‌تواند منشا بسیاری از بیماری‌ها شود مانند بیماری‌های قلب و عروق، دیابت، بیماری‌های کلیوی و انواع سکته‌های قلبی و مغزی که امکان دارد برای فرد رخ دهد . بنابراین این خطری است که جامعه ما را تهدید می‌کند اما ما خیلی به آن توجه نمی‌کنیم؛ به همین دلیل است که به پزشک جهت انجام چکاپ‌های سالانه و ماهانه کمتر مراجعه می‌کنیم. این مسئله امکان دارد باعث افزایش شدید موارد بیماری فشار خون و تحمیل کردن هزینه زیادی به کشور شود.
- چشم‌انداز درمان بیماری فشار خون یا بیماری‌هایی که با پرفشاری خون مرتبط هستند را چگونه می‌بینید؟
امروزه سیستم بهداشتی کشور ما به مقوله فشار خون اشراف زیادی پیدا کرده است. شهرداری تهران نیز یکی از سازمان‌هایی است که پیگیر این قضیه است و در مناطق مختلف شهری در رابطه با خطر فشار خون اقدامات تبلیغی زیادی انجام داده است. در واقع سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در تلاش هستند تا مردم را نسبت به خطرات فشار خون برای سلامتی آگاه کنند.
- چه عاملی موجب بروز بیماری فشار خون در افراد می‌شود؟
مطمئنا عوامل مختلفی در ابتلای افراد به فشار خون دخیل هستند. این عوامل را می‌توان به عوامل ژنتیکی و محیطی تقسیم کرد. مطالعات نشان می‌دهند درصورتی که ما از استعداد ژنتیک ابتلا به فشار خون برخوردار باشیم و عوامل محیطی مانند اضافه وزن را نیز در کنارآن قراردهیم، به صورت باالقوه خود را در معرض خطر ابتلا به فشار خود قرار داده‌ایم. اگر به آمارهایی که درباره چاقی انتشار می‌یابند توجه کنیم درخواهیم یافت که خیلی از افراد امروزه از وزن بالا رنج می‌برند و اضافه وزن یک عامل تأثیر‌گذار در پر فشاری خون است. در واقع هر 10درصد افزایش وزن باعث بالارفتن فشار خون به میزان 6تا 7میلی‌متر جیوه می‌شود البته برعکس آن نیز صدق می‌کند، در هر 10درصد کاهش وزن 7میلی‌متر جیوه فشار خون کم می‌شود. یک بخش از عوامل محیطی تغذیه است که می‌تواند بسیار در ابتلای افراد به پرفشاری خون تأثیر‌گذار باشد.
- آیا مواد غذایی نیز می‌توانند بر فشار خون تأثیر مستقیم داشته باشند؟
برخی از مواد غذایی که ما مصرف می‌کنیم به کاهش فشار خون کمک می‌کنند و برخی دیگر از مواد غذایی که برای سلامت مفید نیستند و مضر تشخیص داده شده‌اند در افزایش فشارخون مؤثر هستند. ما باید بدانیم چه مقدار املاح ازجمله سدیم و پتاسیم مصرف می‌کنیم. تعادل میان سدیم و پتاسیم است که می‌تواند در بسیاری از مواقع الکترولیت‌های داخل بدن را مهار کند و باعث کنترل فشار خون شود؛ برای مثال آن دسته از افرادی که مصرف نمک بالایی دارند و به‌ویژه آن افرادی که کلیه‌هایشان نمی‌تواند به راحتی میزان سدیم موجود در بدن را دفع کند در معرض خطر افزایش فشار خون قرار دارند. همگان می‌دانند حداقل ضرر میزان بالای مصرف نمک این است که احتمال ابتلای افراد به فشار خون را بالا می‌برد؛ برعکس مواد حاوی پتاسیم تا حدی می‌توانند باعث کاهش فشار خون در افراد شوند. در واقع مصرف اندازه پتاسیم می‌تواند تعادل را در فردی که نمک مصرف می‌کند ایجاد کرده و از بروز فشار خون بالا در فرد جلوگیری کند.
- آیا فشار خون آن دسته از افرادی که نمک نمی‌خورند همیشه پایین است؟
نمک نخوردن به تنهایی مشکل را حل نمی‌کند؛ چرا که حدود 60درصد نمک دریافتی روزانه ما نمکی نیست که از طریق نمکدان روی غذا می‌پاشیم یا نمکی نیست که خود ما هنگام طبخ در غذا می‌ریزیم بلکه نمکی است که به‌طور ناخودآگاه می‌خوریم، حتی برای نان‌های سنتی که اکنون در ایران پخت می‌شوند هیچ‌گونه استانداردی برای اضافه کردن نمک تعریف نشده است. نانوا به هر میزانی که خود فکر کند مناسب است می‌تواند به خمیر نان نمک اضافه کند. از طرفی دیگر غذاهایی که به‌صورت فرآوری شده مصرف می‌کنیم مانند سوسیس و کالباس و همبرگرهایی که در رستوران‌های فست فود مصرف می‌کنیم حاوی نمک زیادی هستند چرا که نمک یکی از مهم‌ترین مواد نگهدارنده گوشت است. خیلی از تنقلات مانند چیپس و پفک هم که ما در طول روز می‌خوریم غنی از نمک هستند؛ بنابراین ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که تنها نمک از طریق نمکدان سر سفره به ما نمی‌رسد و بهتر است که در زمان مصرف سایر تنقلات و مواد غذایی به میزان نمک موجود در آنها توجه داشته باشیم تا از این طریق بتوانیم فشار خون خود را کنترل کنیم. برای تعادل بخشیدن به فشار خون مصرف مقادیر کافی پتاسیم ضروری است. بسیاری از میوه‌ها مانند انجیر، گریپ فروت، زردآلو، موز و انگور سرشار از پتاسیم هستند. خیلی از سبزی‌ها، سیب‌زمینی، بروکلی، کدو و قارچ نیز منبع غنی پتاسیم محسوب می‌شوند. حبوبات نیز دارای میزان زیادی از پتاسیم هستند. مصرف غذاهای حاوی پتاسیم می‌تواند فاکتوری کمک‌کننده در کاهش میزان فشار خون باشد. مواد حاوی کافئین از قبیل قهوه، نوشابه‌های گازدار و شکلات نیزسبب افزایش فشار خون می‌شوند و باید در حد اعتدال مصرف شوند.
- سایر مواد غذایی نیز می‌توانند در کاهش فشار خون مؤثر باشند؟
مطالعات نشان داده است که مواد غذایی دیگر نیز می‌توانند تأثیر مثبتی در کاهش فشار خون داشته باشند. در واقع افرادی که تغذیه مناسب‌تری دارند کمتر در معرض خطر ابتلا به فشار خون قرار می‌گیرند. برخی از مطالعات نشان داده است افرادی که دریافت کلسیم بیشتری دارند احتمال اینکه به فشار خون مبتلا شوند کمتر است. البته این مسئله در میان افرادی که لبنیات کم‌چرب مصرف می‌کنند بیشتر صدق می‌کند. منیزیم نیز چنین خاصیتی دارد؛ منیزیم عروق را نرم می‌کند. این خود باعث کاهش فشار خون تا حدود زیادی می‌شود. غنی‌ترین منابع منیزیم شامل آجیل (بادام، پسته و گردوی سیاه) تخم کدو، بادام زمینی، برگ سبز سبزیجات، غلات، گندم و آرد سویا هستند. می‌توان به منابع دیگر برای منیزیم ازجمله آرد گندم، آرد جو، چغندر سبز، اسفناج، خرده گندم، حبوبات، جودوسر، موز، سیب زمینی (با پوست) و پسته اشاره کرد. همچنین می‌توانید منیزیم را از بسیاری گیاهان و جلبک‌ها به‌دست آورید؛ برای مثال گشنیز، شوید، دانه غلات، شاه‌پسند، خردل‌خشک، ریحان، پودر کاکائو، تخم رازیانه، مرزه، تخم زیره، تخم ترخون و تخم مرزنجوش حاوی مقادیر زیادی از منیزیم هستند.
فشار خون
براساس اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، فشار خون عبارت است از افزایش فشار وارده از جریان خون به دیواره رگ‌های خونی. فشار خون گاهی قاتل بی‌صدا نامیده می‌شود؛ چرا که تا مراحل انتهایی بیماری، اغلب هیچ علامتی ندارد. باید توجه داشت که فشار خون به‌طور طبیعی در اثر استرس و فعالیت بدنی بالا می‌رود اما فردی که دچار بیماری فشار خون است هنگام استراحت نیز فشار خونش بالاتر از حد طبیعی است. رژیم‌های نادرست غذایی، مصرف زیاد غذاهای چرب و پرنمک، بی‌تحرکی و زندگی ماشینی ازجمله عوامل مستعد‌کننده برای ابتلا به بیماری فشار خون هستند. علاوه بر اندازه‌گیری فشار خون، ممکن است بنا به تشخیص پزشک، برخی بررسی‌های تشخیصی دیگر برای تعیین علت ابتلا به فشار خون یا بررسی عوارض و آسیب‌های احتمالی آن لازم باشد. اقدامات درمانی با توجه به ویژگی‌های هر فرد تعیین خواهند شد و ممکن است شامل کم کردن وزن، ترک دخانیات، برنامه ورزشی مناسب و تغییر شیوه زندگی برای کاهش استرس باشند. درصورتی که اقدامات غیردارویی اثر نداشته باشند، با استفاده از داروهای ضد‌فشار خون می‌توان فشار خون را پایین آورد. این داروها باید به‌طور مستمر و تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند.
